Ulica Mikołaja Kopernika

Na adres reakcji rocznika miejskiego „Bibliotheca Bielaviana” bielawianin Władysław Rogowski przesłał kolejne współczesne zdjęcie Bielawy, tym razem ul. Mikołaja Kopernika (Eduard-Wagner-Straße) z pustą przestrzenią po wyburzonym budynku. Budynek ten ma szczególnie bogatą historię związaną z miastem, ze sportem, muzyką, kinematografią i polityką. 

Ul. Mikołaja Kopernika (pierwsza nazwa: Bergstraße – Ulica Górska, później: Webschulstraße – Ulica Szkoły Tkackiej, Hermann Böhmstraße, a od lat 20. XX w.: Eduard-Wagner-Straße – Ulica Eduarda Wagnera), od 1945 r.: ul. Marszałka Michała Roli-Żymierskiego, a później: ul. Mikołaja Kopernika.

Pusty plac po wyburzonym budynku, przylegającym dawniej do budynku przy ul. Mikołaja Kopernika 1 (Eduard-Wagner-Straße 10) to miejsce po dawnej gospodzie „Gasthaus Adam” (Gospoda Adama). Gospoda ta wraz z salą pod koniec XIX w. należała do H. Adama, najwcześniejszego znanego właściciela tej gospody. Potwierdza to w swoim przewodniku turystycznym z roku 1907 Emill Lehmann. Sala gospodowa powstała zapewne później. Kiedy w roku 1888 na nowo powołano do życia „Männer Turn Verein Langenbielau – MTV” (Bielawski Męski Związek Gimnastyczny Bielawa) to początkowo zajęcia MTV odbywały się w sali widowiskowej gospody „Adam” (ul. Mikołaja Kopernika 1 – budynek gospody nie istnieje, zachowała się sala, w której odbywały się zajęcia gimnastyczne). Zajęcia te trwały pewnie do 1908r., kiedy MTV zbudował sobie salę sportową przy ul. Obrońców Westerplatte 6 (dzisiaj sala sportowa Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława Chrobrego). Od pocz. XX w. do lat 20. XX w. właścicielem tej gospody był Julius Hermann, a od lat 20. XX w. August Dinter wraz ze swoją żoną, Liną Dinter. Ówczesnego właściciela gospody pod nazwą „Gesellschaftshaus” (Dom Biesiadny) w latach 40. XX w. (czas II wojny światowej) zastąpiła Lina Dinter. Nawet w czasie wojny wlaścicielka dbała o naprawy i remonty gospody. W piśmie wystosowanym do niej 1 lipca 1942 r. władze wyrażały zgodę na wykonanie nowej podłogi w gospodzie, ale władze martwiły się zarazem, czy pani Dinter zdoła znaleźć odpowiednią siłę roboczą. Od 1943 r. ważnym dokumentem stała się lista pracowników, tzw. „Antrag zur Ausführung von Bauarbeiten” (Wniosek o wykonanie prac budowlanych). Informował on o ilości robotników, ich danych osobowych, adresie zamieszkania, rodzaju wykonywanej pracy (wedle danej budowy), wieku i dacie urodzenia pracowników. Do takich prac zgłaszali się ludzie starsi, w wieku od 50 do 70 lat, lub młodzi chłopcy, przeważnie w wieku 16 lat. Jeżeli w wykazie znalazł się robotnik w wieku średnim, np. 45 lat, to obok znajdowała się rubryka z informacją, że był to inwalida. W tej też rubryce ważne były też wszelkie inne dodatkowe informacje, choćby takie, że robotnik w wieku 69 lat był mieszkańcem domu starców. Im bardziej osoby wskazane we wniosku przez samego zainteresowanego budową były niezdolne do czynnej służby wojskowej (np. starcy, niedołężni czy też inwalidzi), tym bardziej można było liczyć, że wniosek ten będzie zatwierdzony przez urząd budowlany.

Gospoda znana była z tego że organizowano tutaj częste koncerty muzyczne. Przekrój rodzajowy muzyki był szeroki, bo nawet organizowano wieczorki muzyczne z muzyką różnych narodów, tak jak np. w latach 30-tych popularne były w tej gospodzie muzyczne „włoskie noce”. Nieistniejąca już dzisiaj sala gospodowa miała także niebywałe znaczenie dla rozpowszechniania kinematografii. Pierwsze projekcje filmowe w Bielawie organizowano pod koniec 1913 r. właśnie w sali ówczesnej gospody „Gesellschaftshaus” przy ówczesnej Bergstraße. Było to jedyne wówczas odpowiednie miejsca, a seanse organizowała zapewne rotacyjnie objazdowa firma kinematograficzna. Jej ówczesny gospodarz, dzierżawca Heinrich Tilg, od 1911 r. przygotowywał salę do wyświetlania filmów. Sala ta była wysoka na 4,20 m i miała wymiary 7,70 na 14,36 m. Przylegała do niej przybudówka, tzw. projektornia, o wymiarach 2,5 m na 1,75 m, do której wchodziło się po schodach zewnętrznych. Od 1915 r. nazwa tego kina w gospodzie brzmiała po prostu „Kino” (Kino). Seanse organizowała, zapewne rotacyjnie, objazdowa firma kinematograficzna.

Nazewnictwo gospody „Gesellschaftshaus” (Dom Biesiadny) pozwala nam przypuszczać, że Dinter był zwolennikiem liberalno-demokratycznej polityki lub może socjalistycznej. Być może nazwę można tłumaczyć jako Dom Towarzystw z tego faktu, że w tej gospodzie swoje siedziby miały różnego rodzaju towarzystwa sportowe, polityczne. W gospodzie w wyznaczone dni i godziny przyjmowali także kasjerzy kasy szpitalnej. W roku 1937 w gospodzie Dintera przyjmował interesantów kasjer Artur Brieger.

Budynek gospody wraz z salą istniał już co najmniej od 1834 r. gdyż 29 stycznia 1834 r., w budynku gospody (być może już wtedy funkcjonowała tutaj gospoda) urodził się Eduard Wagner od którego wzięła później nazwę ulica przy której stał budynek gospody wraz z salą. Czym się zasłużył Eduard Wagner dla Bielawy, że nazwano ulicę jego imieniem? Według informacji Ottilie – córki, Eduard Wagner urodził się właśnie w tej gospodzie, wyjechał do USA i tam pozostawił majątek z którego jego córka Ottilie część na początku 1926 r. zapisała miastu i przesłała ówczesnemu burmistrzowi Bielawy Maxowi Teschnerowi. Był to datek w wysokości 100 tys. RM. Z 8 tys. RM mieli być wsparci potrzebujący na którego cel miał powstać specjalny fundusz. Od 4 stycznia 1926 r. ulica przy której stała gospoda dostała nazwę Eduard-Wagner-Straße – Ulica Eduarda Wagnera.

Po II wojnie światowej, od 1945 r. jak wspomina Teresa Gos – jedna z pierwszych mieszkanek powojennej Bielawy i pracownica Urzędu Miasta (zobacz wywiad https://www.youtube.com/watch?v=khGEHGZYWIk) gospoda i sala dalej funkcjonowały jako restauracja pod nazwą „Zacisze”. Było to miejsce stołowania się powojennych pierwszych pracowników Urzędu Miasta. Teresa Gos wspomina że, była to najlepsza wtedy, bielawska restauracja. Po 1945 r. w sali gospodowej odbywały się także walki bokserskie. Po 1945 r. budynek gospody wyburzono.

Bibliografia:

R. Brzeziński, Gospody u stóp Gór Sowich. Studia z dziejów gastronomii Bielawy do 1945 roku, Wrocław 2007.

R. Brzeziński, O karczmach, zajazdach, gospodach… Lokale gastronomiczne i noclegowe oraz ludzie z nimi związani w powiecie dzierżoniowskim przed rokiem 1945, Wrocław 2012.

R. Brzeziński, Bielawa. Wędrówki ulicami miasta. Przewodnik. Bielawa. A walk through Bielawa. Guide, Brodziszów 2019.