Bielawianie, którzy przeżyli Auschwitz
Obecny pl. Kombatantów w Bielawie to teren przedwojennego ogrodu przy willi Flechtnerów (ul. Piastowska 1). Stoi tutaj kamień pamięci ofiar II wojny światowej. W budowę pomnika zaangażowały się BZPB im. II Armii Wojska Polskiego (później „Bielbaw”) i członkowie bielawskiego ZBoWiD-u z prezesem Stefanem Koszilem. Kamień został wybrany w Strzegomiu przez kierownika działu budowlanego BZPB im. II Armii WP Stanisława Bohdanowicza. Obelisk został wykonany przez Zakłady Kamienia Budowlanego w Piławie Górnej. Uroczystego odsłonięcia pomnika (widać na zdjęciu) dokonano podczas Dnia Pamięci Narodowej 27 kwietnia 1974 r. Inicjatorami budowy tego pomnika byli dawni więźniowie niemieckich obozów koncentracyjnych. Jednym z nich była Daniela Kruszyńska, która przeżyła obóz KL Auschwitz-Birkenau.
27 stycznia 1945 r. żołnierze radzieccy 60. Armii Pierwszego Frontu Ukraińskiego wyzwolili obóz KL Auschwitz-Birkenau-Monowitz. Więźniowie witali żołnierzy radzieckich jako autentycznych wyzwolicieli. Wyzwolenia doczekało ok. 7 tys. więźniów. Około 500 więźniów żołnierze radzieccy wyzwolili przed 27 stycznia, i wkrótce potem w podobozach KL Auschwitz: w Starej Kuźni, w Blachowni Śląskiej, Świętochłowicach, Wesołej, Libiążu, Jawiszowicach i Jaworznie. W obozie Auschwitz-Birkenau żołnierze radzieccy znaleźli około 600 zwłok więźniów, zastrzelonych przez esesmanów w trakcie wycofywania się z Auschwitz, oraz zmarłych z wycieńczenia. W walkach o wyzwolenie obozu KL Auschwitz-Birkenau-Monowitz oraz miasta Oświęcim i okolicy, poległo ponad 230 żołnierzy radzieckich, wśród nich dowódca 472 pułku, pułkownik Siemen Lwowicz Biesprozwannyj.
Prezentujemy wspomnienia trzech dawnych więźniów obozu KL Auschwitz-Birkenau, mieszkańców Bielawy Danieli Kruszyńskiej, Michała Pałacha i Bronisława Wilka.
Daniela Kruszyńska (z domu Kraśnicka, ur. 12 czerwca 1926 r. w Warszawie, zm. 13 lipca 2016 r. w Bielawie) po aresztowaniu w Powstaniu Warszawskim, 12 sierpnia 1944 r., została wywieziona do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau gdzie była do 18 września 1944 r., kiedy została wywieziona do Ravensbrück.
Michał Pałach (ur. 14 marca 1921 r., Mokrzyska, w województwie małopolskim, w powiecie brzeskim, w gminie Brzesko – zm. 24 marca 2014 r., Bielawa) był aresztowany w lutym 1942 r. przez gestapo i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Auschwitz-Birkenau.
Bronisław Wilk (ur. 16 XI 1927 r., Długi Kąt k. Częstochowy) został aresztowany 1 września 1944 r. do obozu w Mysłowicach, a później do obozu w Auschwitz i Mauthausen.
